Elektronikleşmede Standartlar

Elektronikleşme sürecinde uyulması gerekli dört önemli standart vardır. Bunlardan üçü teknik kurallar dizisidir. Dördüncüsü ise ilk üç kuralın gerçekleşmesi sonucu oluşacak elektronikleşmeye yaklaşım şeklidir.

I. KURAL

Veritabanı uygulaması olmalıdır: Tıp dergilerinde en temel ihtiyaç, aranan konuda bir çalışma yapılıp yapılmadığının bulunabilmesidir. Bu nedenle elektronik dergi olmanın ilk koşulu, dergi içeriğinin bir veritabanı uygulaması şeklinde sunulmasıdır. Bu koşul sayesinde araştırmacılar belli bir zaman dilimi içinde (yada tüm arşivde), istenen her tür yöntemle içerik üzerinde sorgulama yapabilir.

İçeriğin text şeklinde HTML sayfaları olması, dergi içeriğini sadece bilgisayar monitörüne taşımak olacaktır. Böyle bir elektronik içerik, sorguya olanak vermez. Elektronikleşmenin en temel gereği, dergiyi kütüphane raflarından kurtarmaktır. Araştırmacılar tarafından kullanılmayan çalışmalar, kütüphanelerin raflarında birikmiş, derlemesi imkansız veri yığınıdırlar. Bu veriler ancak raflardan kurtulup, bilimsel araştırmalara katkıda bulunduklarında bilgiye dönüşebilirler.

II. KURAL

Veritabanına işlenen içerik XML Uyumlu Olmalıdır: XML (Extensible Markup Language) bir metin işaretleme dilidir. Temel amacı, aynı alanda üretilen ancak farklı ortamlarda sunulan içeriğin bir araya getirilmesine olanak vermektir. Bu amaçla kullanmak için geliştirilmiş ve birbirine çok yakın XML standartları vardır. Genel anlamda hepsi aynı işi yapmaktadır. Bir metin dosyası şeklindeki içeriğin, hangi bölümünde ne var anlamındaki işaretlemelerdir. Veri tabanı ile olan ilişkisi ise şu şekilde açıklanabilir. İçeriğin veri tabanına yerleştirilmesi sırasında kullanılacak alan tanımlamaları, XML komutları ile paralel hazırlanmalıdır.

Dergi içeriğinin işlendiği veri tabanı XML ile uyumlu hazırlanırsa;

1. İçerik uluslararası standartlara göre ve eksiksiz şekilde hazırlanmış olur. Çünkü XML komutları, araştırmacıların 1996 yılından beri yaptıkları verilerin birleştirilmesi çalışma sonuçlarına göre geliştirilmiştir.
2. Bu şekilde hazırlanan içerikler dünyadaki tüm kütüphane ve indeksleme uzmanları tarafından (içerikte kullanılan anadili bilen birinin yardımına gerek duymaksızın), hatasız şekilde kullanılabilirler.
3. İlk kez yapıldığında çok zor ve karışıkmış gibi gözükse ve profesyonel yardıma ihtiyaç duyulsa da, bir kez bu şekilde elektronikleştirilmiş veriler, artık her şekilde sunuma hazırdır. İnternet üzerinde, bu içeriğin istenen kısmı açılabilir, istenen kısmı görüntülenmeyebilir.
4. Teknolojide oluşacak muhtemel her türlü gelişme karşısında, yeni sistemlere çok kolay ve hızlı bir şekilde dönüştürülebilir. Modifikasyonlara açıktır ve uyum kolaydır.

III. KURAL

Elektronik ortamdan basılı dergi şekline dönebilme (PDF): Dergilerin matbaa tarafından yapılan dizgisinden elde edilen PDF şekillerinin de her makale için ayrı ayrı hazırlanması ve veritabanı ile ilişkilendirilmesi önemli bir gerekliliktir. Arşivdeki makalelerin istendiği anda yazıcılardan çıkartılarak orjinal basılı dergi formatının elde edilmesine izin veren bu yöntem, dergileri internet üzerinden evlere taşımaya imkan verir.

Dergilerin PDF şekillerinin yazıcıdan çıktı almak kadar önemli bir görevi daha vardır; elektronikleşen dergi içeriğinin doğru ve güvenilir olduğunun bir kanıtı olarak kullanıcıya güven vermektir.

IV. KURAL

Paylaşım: XML komutları kullanılarak hazırlanan, orjinal PDF dosyası ilişkilendirilen ve veritabanı uygulamaları ile web sayfalarında sunuma hazır hale getirilen içerik, uluslararası kabul gören tüm detayları taşımaktadır. Bundan sonra tümü digitalleşen içeriğin internet ortamında ne kadarının ve hangi koşullarda açılacağı önemlidir. Eğer dergilerin temel amacı daha fazla okura ulaşmak, daha fazla "citation" almak ve sonuçta kendi alanının yaygın kabul gören otör dergisi olmaksa, dergide yayınlanan makaleler, sadece özetleri ile sınırlı kalmadan ücretsiz ve tam metin olarak digital dünyada yerini almalıdır.

Sınırlar çizmeden ve ücret istemeden içeriğin paylaşıma açılmasına engel olan 2 önemli kaygı vardır.

1. Birincisi kopya edilmektir. Bu kaygı, tam metin olarak dünyanın her yerinden erişilebilir bir dergi için geçerli bir kaygı olmamalıdır. Asıl kaygı kütüphane raflarında kalarak okunmama olmalıdır. Ücretsiz olarak kullanıcıya tam metin olarak açılmış bir makale kopya edildiğinde yakalanma ihtimali, kimsenin görüp inceleyemediği bir dergiden çalınan makaleye göre çok daha fazladır.
2. İkinci kaygı ticaridir. Bu anlaşılabilir bir kaygıdır ve alanında lider konumda bulunan dergiler için geçmiş sayıların bile satılabilir olması mümkündür. Ancak ülkemizdeki dergiler için son çıkan sayıdan önceki sayıların bile tam metin olarak ulaşılamaz durumda olması çok akıllıca değildir. Ücretsiz ve tam metin olarak erişilebilir bir dergi olmak, okuyucu sayısını arttırmanın günümüz teknolojik imkanlarından birisidir ve dünyanın en itibarlı ve iddialı dergilerinde bile trend de bu yöndedir.

Hazırlayan:
Dr. Sercan ÖZYURT